„Dziecko, sto masek, sto ról zdolnego aktora.
Inne wobec matki, inne wobec ojca, babki, dziadka, inne wobec surowego i łagodnego nauczyciela, inne w kuchni, wśród rówieśników, inne wobec bogatych i biednych, inne w codziennej i świątecznej odzieży”.
Janusz Korczak, Dzieła, tom 7
Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie
Wagary – definicja słownikowa „ucieczka z lekcji (łac. vagari = „błąkanie się”) – samowolne uchylanie się od obowiązku szkolnego przez ucznia, nieuzasadniona (z punktu widzenia władz szkolnych; nieobejmująca np. choroby), jedno- lub wielokrotna, celowa oraz świadoma nieobecność ucznia na obowiązkowych zajęciach lekcyjnych”.
Wagary stają się przyczyną „podwójnego życia” ucznia. Przed rodzicami twierdzi, że idzie do szkoły, zabiera ze sobą teczkę, wraca do domu o odpowiedniej porze, rzekomo odrabia lekcje. Przed nauczycielem udaje, że nieobecność w szkole była uzasadniona podając różne powody. Uczeń kłamie. Jeśli nie zostanie szybko zdemaskowany, brnie w kłamstwie i oszukuje dalej. Wagary są okazją do poznania rówieśników z grup destrukcyjnych, młodzieży niedostosowanej społecznie. Na wagarach w wielu wypadkach popełnia się pierwsze przestępstwo, nabywa szkodliwych przyzwyczajeń jak palenie papierosów, zażywanie środków odurzających. Istnieje duże prawdopodobieństwo zagrożenia demoralizacją, przestępczością, wejście w kolizję z prawem. Wagary prowadzą do powstania niepowodzeń szkolnych. W efekcie często są przyczyną drugoroczności. Poprzez wagarowanie nabywa się lub utrwala niepożądane cechy charakteru – nieodpowiedzialność, nieobowiązkowość, niesystematyczność, brak szacunku dla pracy własnej i cudzej. Nie uznaje się norm i regulaminów.
Systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego to przejaw demoralizacji nieletniego.
Zachowanie osoby, która nie ukończyła lat 18, jeżeli wykazuje ona przejawy demoralizacji, podlega pod przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (j.t.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.).
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich wymienia w szczególności następujące formy demoralizacji:
· naruszenie zasad współżycia społecznego (szkodzenie innym);
· popełnienie czynu zabronionego;
· systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego (wagary);
· używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia (alkohol, papierosy, tabaka, środki odurzające lub psychotropowe, grzyby i rośliny halucynogenne, kleje itp.);
· uprawianie nierządu;
· włóczęgostwo (ucieczki z domu, żebractwo);
· udział w grupach przestępczych.
Jak wynika z doktryny i orzecznictwa demoralizacja to „pewne rozprężenie, zwłaszcza moralne, zepsucie, rozluźnienie dyscypliny, karności”, to „pewien proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, a przejawiających się poprzez popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego (chodzenie na wagary), używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych”.
Demoralizacja jest wynikiem i jednocześnie przejawem nieprzystosowania społecznego nieletniego. Nie chodzi tutaj o zachowania jednostkowe, sporadyczne, izolowane, lecz o zespoły różnorodnych zachowań powtarzające się wielokrotnie i utrzymujące się.
W ustawie pojęcie nieletniego – w zależności od rodzaju prowadzonego postępowania, wieku oraz stosowanego środka wychowawczego lub poprawczego – może odnosić się do różnych osób:
· w zakresie postępowania dotyczącego zapobiegania i zwalczania demoralizacji – nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia.
· w zakresie postępowania o czyny karalne – nieletnim jest osoba, która dopuściła się takiego czynu po ukończeniu 13 roku życia, a przed ukończeniem 17 lat.
· w zakresie postępowania wykonawczego (wykonywania środków wykonawczych lub poprawczych) – nieletnim jest osoba, względem której zostały orzeczone takie środki, nie dłużej niż do ukończenia przez nią 21 lat.
W celu podjęcia działań zmierzających do zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz do zapewnienia prawidłowego spełniania przez rodziców (a) lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, gdy zachowanie nieletniego wykazuje przejawy demoralizacji, konieczne jest dla jego dobra wszczęcie odpowiedniego postępowania.
Każdy bowiem, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji dziecka, ma społeczny obowiązek przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia rodziców, opiekunów, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu (tak wynika z art. 4 § 2 ustawy). Każdy, a więc także rodzice powinni zawiadomić sąd rodzinny o postępowaniu nieletniego świadczącym o demoralizacji.
W postępowaniu z nieletnim sąd bierze pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego (art. 3 § 2 ustawy).
Stronami postępowania w sprawach nieletnich są prokurator, rodzice lub opiekun nieletniego oraz nieletni (art. 30 § 1 ustawy).
W ramach postępowania dziecko może zostać m.in. zobowiązane do kontynuowania nauki, może zostać ustanowiony nadzór kuratora, w ostateczności możliwe jest umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w zawodowej rodzinie zastępczej (art. 6 ustawy). Rodzice nieletniego mogą zostać dodatkowo zobowiązani np. do poprawy warunków życia córki, do współpracy ze szkołą, poradnią. Są
W razie uchylania się przez opiekuna od wykonywania nałożonych obowiązków możliwe jest nałożenie kary pieniężnej w wysokości od 50 do 1500 zł (art. 7 ustawy).