Każdy człowiek, z racji swojego człowieczeństwa, posiada pewne dobra osobiste, które podlegają wzmożonej ochronie, także ze strony państwa. Są to pewne dobra niematerialne przysługujące każdej osobie fizycznej. Ze względu na moralny aspekt dóbr osobistych kodeks cywilny nie podaje ich ścisłej definicji - w Kodeksie cywilnym dochodzi jedynie do ich wyliczenia. Tak więc, co to są dobra osobiste, jak bronić się przed naruszeniem dóbr osobistych, co możemy zrobić, gdy nasze dobra osobiste zostaną naruszone?
Pojęcie dóbr osobistych
Dobra osobiste to prawa podmiotowe o charakterze niemajątkowym, skuteczne wobec wszystkich, ściśle związane z ich przedmiotem, niezbywalne (nie mogą być przeniesione na inny podmiot) i niedziedziczne
Przepis art. 23 Kodeksu Cywilnego zawiera przykładowy katalog dóbr osobistych. Przepis ten stanowi, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności:
zdrowie,
wolność,
cześć,
swoboda sumienia,
nazwisko lub pseudonim,
wizerunek,
tajemnica korespondencji,
nietykalność mieszkania,
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,
pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Wartym podkreślenia jest to, że nie jest to katalog zamknięty lecz przykładowe wyliczenie z uwagi na użycie przez ustawodawcę sformułowania "w szczególności".
Przykładowy katalog dóbr osobistych
Wykształcony przez doktrynę i judykaturę przykładowy katalog dóbr osobistych kształtuje się następująco: życie, zdrowie, nietykalność cielesna, integralność seksualna, wolność i swoboda sumienia, cześć człowieka, nazwisko, pseudonim, stan cywilny, poczucie przynależności do konkretnej płci, wizerunek, głos osoby fizycznej, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, racjonalizatorska, artystyczna, wynalazcza, kult po zmarłej osobie, prawo do grobu, tradycja rodzinna, więzy rodzinne rodziców z dzieckiem, dane osobowe, możliwość korzystania ze środowiska naturalnego, ochrona przed hałasem
Przesłanki ochrony dóbr osobistych
Przepis art. 24 Kodeksu Cywilnego wskazuje dwie przesłanki ochrony dóbr osobistych:
a. naruszenie lub zagrożenie dobra osobistego;
b. bezprawność naruszenia lub zagrożenia dobra osobistego;
Przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobra osobistego decydujące znaczenie nie ma subiektywne odczucie osoby, jej indywidualne wartości uczuć i stanu psychicznego, ale to, jaką reakcję wywołuje naruszenie w społeczeństwie.
Należy więc przyjmować koncepcję obiektywną naruszenia dobra osobistego w kontekście całokształtu okoliczności sprawy (wyrok SN z 26.10.2001 r., V CKN 195/01). Nie dochodzi do naruszenia dobra osobistego, gdy wyrządzona drugiej osobie przykrość jest przeciętnie w społeczeństwie przyjmowana jako dolegliwość małej wagi, czyli nie przekracza ona progu, od którego liczyć się już będzie naruszenie dobra osobistego. Stopień przeżywanej przykrości przez dotkniętego naruszeniem może mieć znaczenie dopiero wtedy, gdy próg ten zostanie przekroczony (M. Pazdan [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1-44910, Tom 1, (red.) K. Pietrzykowski, art. 23 k.c., Legalis).
Bezprawność jest ujmowana szeroko, ponieważ bezprawnym działaniem jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, porządkiem prawnym oraz zasadami współżycia społecznego. Dobra osobiste to prawa podmiotowe o charakterze osobistym i skuteczne wobec wszystkich. W związku z tym przesłanka bezprawności objęta jest domniemaniem. Należy jednak pamiętać, że ochrona przysługuje nie przed każdym naruszeniem lub zagrożeniem dobra osobistego, ale jedynie przed takim, które jest bezprawne
Czego można żądać?
1. w razie zagrożenia dobra osobistego:
a. zaniechana działania, chyba że nie jest ono bezprawne;
2. w razie dokonanego naruszenia:
a. dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego, w szczególności ażeby osoba, która naruszyła dobra osobiste złożyła oświadczenie, odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Katalog tych środków ochrony nie jest zamknięty.
b. zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny na podstawie przepisu art. 445 i 448 Kodeksu Cywilnego;
3. w razie wyrządzenia szkody majątkowej poszkodowany może żądać naprawienia jej na zasadach ogólnych. Dla odpowiedzialności odszkodowawczej nie jest jednak wystarczające spełnienie przesłanek z przepisów art. 23 - 24 Kodeksu Cywilnego, lecz jest także niezbędne spełnienie przesłanek, od których zależy odpowiedzialność odszkodowawcza - muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki: szkoda, wina, normalny związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a zawinionym działaniem.
Dobra osobiste chroni też szereg
przepisów Kodeksu karnego – zwłaszcza w Rozdziałach XIX, XXIV, XXVII,
XXXIII.