Mieszkasz w Katowicach ? – jutro najlepiej nie wychodź z domu, ostrzeżenie o zanieczyszczeniu powietrza….., centrum zarządzania kryzysowego ostrzega, że dopuszczalne normy zanieczyszczenia powietrza zostały przekroczone….., znowu smog – wydano ostrzeżenie dla mieszkańców……, dziś dopuszczalne normy przekroczone dziesięciokrotnie……., ostrzegamy o ryzyku – lepiej pozostać w domu…..
Takie komunikaty słyszymy z przekazów medialnych niemal codziennie. Media donoszą o szkodliwości smogu dla naszego zdrowia, przedstawiają sposoby w jaki sposób chronić siebie, osoby starsze, a przede wszystkim dzieci przed smogiem. Znajdziemy wiele programów o tym, czym jest smog (połączenie dwóch angielskich wyrazów „smoke” – dym i wiatr i „fog” – czyli mgła), jak powstaje (jednoczesne wystąpienie niekorzystnych czynników: zanieczyszczenie powietrza, dużego zamglenia i braku wiatru) i co w smogu się znajduje (dwutlenek siarki, pyły zawieszone: pył PM 10, PM2,5 i będący ich składnikiem bezno(a)piren oraz metale ciężkie.
Jednak nie tak często mówi się o naszych możliwościach prawnych, krokach jakie możemy podjąć celem ochrony naszego zdrowia i życia.
W mojej ocenie, teoretycznie nie ma przeszkód co do tego, aby dochodzić roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę obejmującą ujemne przeżycia związane z utratą zdrowia lub życia, jak i odszkodowania za szkodę majątkową wynikającą z uszczerbku na zdrowiu, a pozostającą w bezpośrednim związku ze smogiem.
W praktyce jednak należy liczyć się z tym, że osoba występująca z żądaniem będzie musiała w szczególności udowodnić, że zanieczyszczone powietrze miało negatywny wpływ na zdrowie, i tylko te okoliczności doprowadziły do zachorowania na daną jednostkę chorobową (związek przyczynowo – skutkowy). I tutaj pojawia się problem, ponieważ z całą pewnością w toku postępowania przeciwnik procesowy użyje argumentu, że taką chorobę mogły spowodować inne czynniki, takie jak np.: palenie papierosów, styl życia, zła dieta, brak profilaktyki leczniczej. Powszechnie wiadomym bowiem jest, że na stan zdrowia nie wpływa tylko jakość powietrza, ale szereg innych czynników. Udowodnienie naszych racji, zwłaszcza w kontekście opinii biegłych (bo z całą pewnością bez nich się nie ostanie) może być trudne. Jednak oprócz biegłych lekarzy różnych specjalności, biorąc pod uwagę przedmiot sprawy jest możliwość powołania biegłych mikrobiologów, przedstawicieli Inspekcji Ochrony Środowiska. W ocenie części specjalistów „smog nie musi być jedynym powodem złego stanu zdrowiu poszkodowanego. Nawet, jeśli pali papierosy, to czas przeznaczony na nałóg jest i tak krótszy, niż wdychanie szkodliwych pyłów z otoczenia zewnętrznego. Warunki fizjologiczne człowieka, czy też choroby genetyczne w jego rodzinie, tym bardziej nie będą zamykały drogi do roszczenia. Każdy przypadek jest inny i każdy ocenią biegli”.
Kolejną podstawą na jakiej można opierać roszczenia to art. 23 Kodeksu cywilnego i powołanie się na ochronę dóbr osobistych, do których zalicza się prawo do życia w czystym środowisku naturalnym. Przywołany przepis wprost stanowi, że dobra osobiste człowieka takie jak zdrowie (…) pozostają pod szczególną ochroną.
Jako przykład można wskazać sytuacje, kiedy to codzienny trening osób biegających, jeżdżących na rowerze, czy choćby spacerujących z psem w dniach, w których pojawiają się komunikaty, ostrzeżenia o przekroczonych dopuszczalnych normach zanieczyszczeń powietrza jest niemożliwy przez złą jakość powietrza. W tych dniach nie mamy możliwości przebywania na powietrzu i wykonywania aktywności fizycznej, spada nasz komfort życia, a co za tym idzie naruszone zostaje nasze prawo rozumiane jako prawo człowieka do życia w czystym środowisku. Biorąc pod uwagę to, iż w ostatnich miesiącach ilość dni, w których dopuszczalne normy nie zostały przekroczone można zliczyć na palcach obu rąk, w mojej ocenie dochodzenie zadośćuczynienia jest jak najbardziej możliwe.
Jeżeli roszczenie nie zostanie uznane na
drodze sądowej w Polsce, można zaskarżyć Państwo Polskie przed Europejskim
Trybunałem Praw Człowieka (ETPC) w Strasburgu. W postępowaniach przed ETPC jest
wiele wyroków nakazujących różnym krajom wypłacenie odszkodowania za brak dostatecznej
ochrony środowiska, m.in. sprawy Kyrtatos przeciwko Grecji (skarga nr
41666/98), Giacomelli przeciwko Włochom (skarga nr 59909/00) i Hamer przeciwko
Belgii (skarga nr 21861/03).