Rozwodzący się rodzice bardzo często są tak zajęci sobą, że nie zwracają uwagi na to, w jaki sposób odbiera rozwód ich dziecko. Zaangażowani w kolejne potyczki sądowe często uznają, że dziecko będzie najlepszą kartą przetargową do osiągnięcia zamierzonego celu. I tak to się zaczyna.
Dziecko podatne na opinie rodzica jest nim manipulowane po to, by doprowadzić do odczuwania niechęci, nienawiści wobec drugiego rodzica. W konsekwencji uczucia bliskości, miłości zostają zastąpione wrogością, niechęcią i pogardą. I w taki sposób dochodzimy do syndromu alienacji rodzicielskiej, zwanego syndromem Gardnera.
PAS (parental alienation syndrome) czyli Syndrom Gardnera – jest to zaburzenie występujące u dziecka, które w przypadku rozwodu rodziców jest czynnie angażowane w potępianie i krytykowanie jednego z rodziców, przy czym oczernianie to jest często nieuzasadnione i/lub wyolbrzymiane. Stosowane wobec dziecka metody ("pranie mózgu", manipulacja, szantaż emocjonalny, indoktrynacja) powodują daleko idące konsekwencje dla psychiki dziecka: poczucie wyobcowania, negatywna samoocena, problemy z własną tożsamością i autonomią, w życiu dorosłym - trudności z nawiązaniem bliskich relacji, depresje, stany lękowe, nałogi i fobie.
SYNDROM GARDNERA - OBJAWY
1. Powody odrzucania oraz niechęci są zwykle błahe, wręcz absurdalne, dziecko znieważa i lekceważy drugoplanowego rodzica,
2. Uczucia w stosunku do pierwszoplanowego rodzica są wyłącznie pozytywne, a w stosunku do drugiego wyłącznie negatywne. (Dziecko postrzega rodziców w barwach czarno - białych),
3. Dziecko twierdzi, że samo podjęło decyzję o odrzuceniu rodzica,
4. Dziecko odruchowo wspiera rodzica, przy którym zostało pozostawione,
5. Dziecko izoluje się od drugoplanowego rodzica, unika bezpośrednich kontaktów z nim, nie przyjmuje telefonów, listów, prezentów.
6. Dziecko posługuje się "zapożyczonymi scenariuszami", w których występuje terminologia i tematyka przejęta od oskarżającego rodzica.
7. Złość dziecka względem znienawidzonego rodzica jest rozszerzana na jego dalszą rodzinę i osoby z nim związane.
8. Cechą charakterystyczną w języku dziecka używanie form gramatycznych "my" - "on" ("ona") np. "my z mamą ... , a tata ... ".
U dzieci z rozpoznanym syndromem Gardnera obserwuje się niepokój, obniżoną samoocenę, wybuchy gniewu i przejawy agresji, niekiedy zachowania autodestrukcyjne. Takie dzieci popadają w stany depresyjne, a czasami wykazują tendencje samobójcze. Traumatyczne przeżycia emocjonalne blokują rozwój ich indywidualności. W okresie dorosłości sprzyjają popadaniu w uzależnienia. Stwierdzono też, że jednym z odległych skutków PAS są problemy z tożsamością, które towarzyszą pacjentom przez całe życie. Jako następstwa PAS po osiągnięciu pełnoletniości traktuje się również trudności w budowaniu bliskich związków z innymi osobami, zaburzenia osobowości, dewiacje seksualne, a także podatność na rozwój chorób psychicznych.
SYNDROM GARDNERA – CZY ISTNIEJE?
Zdania odnośnie syndromu Gardnera są podzielone; jedni specjaliści uważają, że może on prowadzić do nadużyć i manipulacjami wyrokami sądów, inni podkreślają, że jest to tylko narzędzie, a jedynie od kompetencji psychologów zależy to, jak zostanie ono wykorzystane. Rodzic, przeciwko któremu nastawiane jest dziecko mimo, iż częstokrotnie bywa bezsilny ma prawne możliwości obrony swych praw, np. gdy utrudniane mu są kontakty z dzieckiem, może domagać się wykonywania tych kontaktów z udziałem kuratora.
SYNDROM GARDNERA A POSTĘPOWANIE DOWODOWE
Z punktu widzenia postępowania największy problem stanowi udowodnienie faktu manipulacji dzieckiem. Niezaprzeczalnie już sam fakt oddzielenia dziecka od drugiego rodzica stanowi nadużycie przysługującej rodzicowi władzy rodzicielskiej, co zaś będzie poddane ocenie sądu i prowadzić może do ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzica, który tej władzy nadużywa. Należy mieć na względzie to, że postępowania są długotrwałe, wiążą się z koniecznością przeprowadzenia opinii biegłych, czy przesłuchania świadków.
CZAS NA ZMIANY ?
Ustawodawca dostrzegł problem alienacji rodzicielskiej. Na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka została wykonana ekspertyza „w sprawie syndromu Gardnera jako wyodrębnionej jednostki chorobowej oraz jego przydatności w orzecznictwie sądów rodzinnych”. We wnioskach końcowych wskazano, że „nie budzi wątpliwości, że negatywne konsekwencje dla prawidłowego rozwoju dziecka ma jego uwikłanie „w walkę” rodziców między sobą o pierwszeństwo opieki rodzicielskiej i eliminację jednego z nich, niezależnie od tego czy zespół PAS jest obecny w klasyfikacji”. Komisja ds. Petycji po rozpoznaniu petycji obywatelskiej uznała alienację rodzicielską za szczególnie ważny problem w obszarze polityki społecznej i zwróciła się o podjęcie badań, analiz i ocen mających na celu ustalenie czy istnieje potrzeba wprowadzenia zmian, a jeżeli tak to przygotowanie przez rząd odpowiednich regulacji i skierowanie ich do Sejmu RP (Dezyderat nr 4 Komisji ds. Petycji do Prezesa Rady Ministrów w sprawie podjęcia działań przeciwdziałających alienacji rodzicielskiej z dnia 13.04.2016 r.)
W chwili obecnej Dezyderat nr 4 jest rozpowszechniany w Urzędach Wojewódzkich, Komendach Policji, sądach, placówkach oświatowych celem zapoznania pracowników z jego treścią i zwrócenia w pracy organów uwagi na problem alienacji rodzicielskiej.
Adwokat Izabela Kałczuga