Kancelaria Adwokacka adwokat Izabela Kałczuga

Rękojmia należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej, jako jeden z warunków, które muszą spełniać kandydaci na rodzinę zastępczą

Nie – co dajemy dziecku, a co ono przyswaja. 

Bo każdy gwałt i nadmiar to balast,

każda jednostronność to możliwy błąd.

Janusz Korczak

Przeglądając wymogi, które stawiane są kandydatom na rodzinę zastępczą nie sposób pominąć jednego z punktów, jaki należy spełnić – „rękojmia należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej”. Nie jest to zagadnienie szczególnie rozpowszechnione, a publikacje na ten temat można zliczyć na palcach jednej dłoni. A przecież jest to niezwykle ważna przesłanka, o ile nie najważniejsza biorąc za podstawę dobro małoletniego dziecka i to, że wybór danej osoby na rodzinę zastępczą determinuje jego przyszłość. 

Temat jest na tyle trudny, iż rękojmia nie ma definicji ustawowej. Posiłkując się orzecznictwem sądów administracyjnych można przyjąć, iż rękojmia jest to „uroczyste poręczenie, zagwarantowanie, zapewnienie, że z racji posiadanych cech, zawód zaufania publicznego będzie wykonywany prawidłowo. Brak rękojmi należytego wykonywania zawodu jest więc następstwem braku nieskazitelnego charakteru i dotychczasowego zachowania odpowiadającego ocenom moralnym i etycznym”.  

Na rękojmię należytego wykonywania obowiązków składa się całokształt cech charakteru, jak: szlachetność, prawość, sumienność, bezstronność i właściwości osobiste, a także zdarzenia i okoliczności związane z daną osobą. Powstały w ten sposób wizerunek powinien dać gwarancję, iż osoba będzie wykonywała swoje obowiązki rzetelnie i bezstronnie, bezwzględnie przestrzegając prawo (tak Wyrok WSA w Gdańsku z dnia 17 listopada 2011 r. sygn. III SA/Gd 313/11 CBOSA).  

Warunek dawania rękojmi należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej jest najbardziej „otwartym wymaganiem”, przez który należy rozumieć zespół cech osobistych, charakteru i zachowań, które gwarantują właściwe wykonywanie tych zadań.  

Oceniać rękojmię powinno się w świetle innych wymagań, celów i zadań stawianych rodzinom zastępczym. Istotną zatem pozostaje ocena poziomu moralnego, psychofizycznego, odpowiedzialności za dziecko, gwarancji właściwej opieki i wychowywania nad nim. Rękojmia należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej to zatem wysoki poziom moralny rodziny, ocena tego, czy rodzice gwarantują odpowiedzialność za losy dziecka z gwarancją zapewnienia mu należytych warunków rozwoju i wychowania.  

Warunek rękojmi należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej będzie spełniony w momencie, gdy uwarunkowania psychiczne, fizyczne, kompetencje oraz cechy charakteru kandydata będą dawały gwarancję prawidłowej pieczy nad dzieckiem, iż będzie on w stanie zapewnić troskę, miłość oraz bezpieczeństwo.  

Bez wątpienia na uwarunkowania te znaczący wpływ ma przeszłość kandydata; czy jest to osoba, która posiada np. kompetencje rodzicielskie, ma wykształcenie pedagogiczne, jest osobą rodzinną, czy były prowadzone wcześnie w stosunku do kandydata lub jego rodziny postępowania przed sądem opiekuńczym. Na pewno nie można uznać za dającą rękojmię osobę, która została wcześniej skazana prawomocnym wyrokiem sądu za znęcanie się nad małoletnim, czy w stosunku do której prowadzone były postępowania przed sądem opiekuńczym w zakresie dotyczącym wykonywania władzy rodzicielskiej. Bez wątpienia w stosunku do kandydatów, którzy w niedługim okresie przed ubieganiem się o ustanowienie ich rodziną zastępczą swym zachowaniem, postawą i kompetencjami wychowawczymi nie sprostali wymogom choćby stawianym przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy, powinno istnieć prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że i w tym przypadku jako rodzina zastępcza nie sprostają warunkom postawionym przed nimi przez ustawodawcę, a skutkiem czego ucierpieć może dobro małoletniego, bowiem może wpłynąć to na jego psychikę, jak i również na rozwój intelektualny i emocjonalny. 

Cechą opieki zastępczej jest umieszczenie dziecka poza jego naturalnym środowiskiem rodzinnym, dlatego też wymagania stawiane rodzicom zastępczym są daleko surowsze niż stawiane w przypadku rękojmi należytej władzy rodzicielskiej. Ma on przede wszystkim zapewnić dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, których to zapewnienia brakowała w rodzinie naturalnej. Rodzic zastępczy powinien potrafić oddziaływać wychowawczo na dziecko, stworzyć ciepłą i rodzinną atmosferę pozwalająca na zrozumienie i zrealizowanie potrzeb dziecka, być skłonnym do poświęceń. Powinien on zapewnić mu odpowiednie warunki do życia i rozwoju zarówno na płaszczyźnie fizycznej, duchowej jak i społecznej oraz chronić przed czynnikami mogącymi wpłynąć w sposób niepożądany na dziecko. Troska o dziecko to także kształtowanie jego osobowości- szczególnie jego postaw emocjonalnych, światopoglądu i systemu wartości, obowiązkowości, umiejętności współżycia z ludźmi.  

Zaznaczyć trzeba, iż rodzice zastępczy mają obowiązek zachowania ciągłości wychowania otrzymanego przez dzieci od swoich rodziców, w tym do zachowania tożsamości dziecka- etnicznej, językowej, kulturowej, religijnej. Jako jedno z zadań rodziny zastępczej wymienia się również zapewnienie dziecku możliwości właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań oraz możliwość zaspokajania indywidualnych potrzeb dziecka, w tym także potrzeby wypoczynku i organizacji czasu wolnego. Ważnym jest wskazanie, iż dzieci umieszczane w rodzinach zastępczych często pochodzą ze środowisk patogennych, dlatego też tak ważne jest zapewnienie odpowiedniej pieczy nad dzieckiem sprawowanej przez osoby mogące podołać temu wyzwaniu. Składając rękojmię świadczymy bowiem swoim dotychczasowym postępowaniem, iż będziemy dobrze pełnić rolę rodzica zastępczego oraz stworzymy bezpieczne, pełne radości oraz miłości środowisko rodzinne. 

To na Sądzie, który ustanawia kandydatów rodziną zastępczą ciąży obowiązek dogłębnej analizy sprawy i indywidualnego podejścia zwłaszcza w sprawach tak delikatnych, jaką są sprawy dotyczące dziecka, biorąc za podstawę kryterium najważniejsze, jakim jest „dobro dziecka”, ale też „prawo dziecka” do poszanowania jego godności i tożsamości. To jest prawo dziecka, jeżeli wyjdziemy z założenia, co jest dobre dla tego dziecka, zupełnie zmienia się nam optyka takiej sprawy. Podczas Ogólnopolskiej Konferencji „Dziecko w prawie rodzinnym”, w której brałam udział, a która odbyła się 2 czerwca br. w Krakowie, Sędzia Sądu Okręgowego Sylwia Jastrzębska powiedziała słowa, która wciąż pamiętam „ja nieraz widzę takie zacietrzewienie u stron, nie lubią się, mają za sobą takie, a nie inne przejścia, czasem się nienawidzą i ciężko się wtedy pracuje i ja wtedy mówię … proszę Państwa proszę sobie wyobrazić, że Państwa Krzyś stoi tu pośrodku sali, bo ja reprezentuję tutaj Państwa Krzysia – bo on jest tutaj najważniejszy”.