Instytucja małżeństwa wydaje się przeżywać kryzys. W 2013 r. zawarto najmniej małżeństw od 1945 r. Według statystyk w konkubinatach w Polsce żyje ponad 700 000 osób. W rzeczywistości liczby wydają się być wyższe. Już niemal co czwarty Polak akceptuje ten rodzaj związku i deklaruje rezygnację z małżeństwa. Mimo, iż coraz więcej par decyduje się nie formalizować związków, w polskim prawie wciąż brak jest zapisu o konkubinacie. Przez konkubinat należy rozumieć współżycie analogiczne do małżeńskiego z małymi odstępstwami. Oznacza to istnienie ogniska domowego charakteryzującego się duchową, fizyczną i ekonomiczną więzią, łączącą mężczyznę i kobietę. Konkubinat imituje małżeństwo tak dalece, że jedyny element, który go odróżnia to okoliczność niezalegalizowania związku przez złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Konkubinatem nie będą zatem luźne związki partnerskie, czy związek oparty na współżyciu seksualnym. Odosobnione są przypadki, kiedy to konkubenci zawierają umowy o wolnym związku, w których regulują wzajemne prawa i obowiązki, kwestie majątkowe, czy m.in. zasady rozliczeń po ustaniu związku. W czasie trwania związku konkubenckiego, konkubenci mimo, iż kupują rzeczy wspólnie, niejednokrotnie dzieląc koszty po połowie nie mają wspólności majątkowej. Skoro zatem brak wspólności majątkowej, to istnieje pytanie, czy, a jeżeli tak, to na jakich zasadach i w jaki sposób dokonać rozliczenia konkubinatu. Z całą pewnością nie będą mieć zastosowania przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w myśl zasady konkubinat to nie małżeństwo i mało istotne jest to, że związek pozamałżeński spełnia funkcje rodziny. Brak jest uniwersalnej reguły pozwalającej określić status majątku powstałego w konkubinacie i sposób jego rozliczenia, co nie oznacza, że rozliczenie konkubinatu nie jest możliwe. Wszystko będzie zależeć od okoliczności danego przypadku.
Praktyka orzecznicza wypracowała następujące podstawy, na których konkubenci mogą opierać swe roszczenia:
1. Przepisy dotyczące spółki cywilnej – w drodze analogii,
2. Przepisy dotyczące umowy o pracę, umowy zlecenia
Stosunek pracy cechuje podporządkowanie pracownika pracodawcy, zatem potencjalny związek konkubentów musiałby nie być oparty na równouprawnieniu, ale na dużym uzależnieniu jednej strony od drugiej. W sytuacji braku ekwiwalentności świadczeń w związku konkubenckim strona „zubożona” mogłaby liczyć na wynagrodzenie;
3. Przepisy o współwłasności
Rzeczy nabyte w czasie nieformalnego związku wspólną wolą nabycia ich na współwłasność stają się przedmiotami objętymi współwłasnością w częściach ułamkowych, do których należy stosować odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności (...). Współwłaściciele rzeczy w częściach ułamkowych, którzy dążą do wyjścia ze współwłasności, mogą żądać przed sądem zniesienia współwłasności z mocy art. 210 i n. Kc.
4. Przepisy dotyczące wzajemnych rozliczeń nakładów (art. 226-231 k.c.)
5. Przepisy dotyczące odpowiedzialności z czynu niedozwolonego w sytuacji wyrządzenia szkody przez jednego konkubenta drugiemu
6. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, przepisy o nienależnym świadczeniu
Dotyczy to przede wszystkim przypadków, gdy jedno z
konkubentów dokonywało nakładów na rzecz stanowiącą majątek odrębny drugiego
konkubenta, gdy świadczona była przezeń praca, usługi na rzecz partnera.
W ostatnim czasie sądy polskie często biorą pod ochronę
partnerki z nieformalnych związków prowadzące przez wiele lat dom, wychowujące
dzieci konkubenta. W wyroku z 9 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I ACa 222/10, OSAW
2010/4/193) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stanął na stanowisku że „nieodpłatne
wykonywanie pracy na rzecz drugiego skutkuje jego bezpodstawnym wzbogaceniem o
wartość majątkową, jaka z jego majątku nie wyszła, i jako uzyskana bez podstawy
prawnej korzyść, co do zasady podlega zwrotowi”.
Hmm….. a czy konkubent ma możliwość dochodzenia naprawienia szkody wywołanej zakończeniem konkubinatu ???? cdn…
Adw. Izabela Kałczuga