Wydziedziczenie oznacza pozbawienie zachowku najbliższych członków rodziny spadkodawcy
· zstępnych (dzieci, wnuków)
· małżonka
· rodziców
Nie można wydziedziczyć pozostałych spadkobierców wskazanych w Kodeksie cywilnym.
Wydziedziczenia dokonać można jedynie w testamencie - może
być to również testament notarialny.
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 listopada 2017 r., VI ACa 1018/16, LEX nr 2538283 wskazał, że wydziedziczenie pozostaje nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu - nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła, w związku z czym przyjmuje się, że spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Przyczyna wydziedziczenia powinna więc zostać w testamencie skonkretyzowana, sprecyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana.
Wydziedziczenie
powinno być skonkretyzowane podmiotowo, a więc obejmować wskazanie konkretnej
osoby, co do której tożsamości nie ma żadnych wątpliwości, co nie oznacza, że
ma być to wskazanie imienia i nazwiska.
Wydziedziczenia może dokonać tylko w przypadku zaistnienia jednej z trzech przesłanek określonych w Kodeksie cywilnym:
I tak spadkodawca może wydziedziczyć ww. spadkobierców, jeżeli:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Aby można było uznać, że oznaczone zachowanie cechuje spadkobiercę i uzasadnia wydziedziczenie zachowanie to musi:
· być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
· być podejmowane w sposób wyraźny
· być naganne, niedające się zaakceptować
· naruszać przyjęte normy moralne i społeczne
· być długotrwałe, zawinione, celowe
· być zgodne z rzeczywistością
· być obiektywnie naganne
Uporczywym niedopełnieniem obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, oraz uporczywym postępowaniem w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego jest np. długotrwałe lub wielokrotne zaniedbywanie potrzeb materialnych i emocjonalnych spadkobiercy. Do najbardziej typowych przykładów niedopełniania obowiązków należy zaliczyć brak osobistej troski czy zainteresowania chorym spadkodawcą czy zerwanie kontaktów z nim. Podtrzymywanie więzi jest jednym z podstawowych obowiązków rodzinnych, a więc jej brak świadczy o niedopełnianiu tego obowiązku. Z drugiej strony podkreśla się jednak, iż nie może być mowy o zawinieniu spadkobiercy, jeżeli nieutrzymywanie relacji ze spadkodawcą wynika z postępowania spadkodawcy (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 czerwca 2019 r., I ACa 211/19, LEX nr 2726794).
Należy również pamiętać, że spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.
Przebaczenie może być skuteczne nawet wtedy, gdy spadkodawca w chwili przebaczenia nie miał zdolności do czynności prawnych. W takim przypadku skuteczność przebaczenia zależy od tego, czy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
W przypadku skutecznego wydziedziczenia zstępnego, jego zstępni są uprawnieni do zachowku po spadkodawcy. Jeżeli więc spadkodawca wydziedziczył swoją córkę, a córka ta posiada dzieci, w takim przypadku tym dzieciom czyli wnukom spadkodawcy będzie przysługiwał zachowek po dziadku. Spadkodawca może wydziedziczyć również dalszych zstępnych, a więc także wnuków, jednakże muszą w takim przypadku występować w odniesieniu do wnuków przesłanki wydziedziczenia opisane powyżej.
Zasadność wydziedziczenia spadkobierca wydziedziczony ma prawo kwestionować w postępowaniu sądowym.
Należy zauważyć, że bezpodstawne wydziedziczenie dokonane z naruszeniem przepisów Kodeksu Cywilnego (art. 1008) nie wywołuje zamierzonego przez spadkodawcę skutku.