„A dzieciom, w oczach
których
Nie migoce szczęście,
Dałbym na całe życie
Nowe życie zastępcze”
RODZINA ZASTĘPCZA
Rodzina jaka jest, każdy widzi, a przynajmniej ma o niej jakieś wyobrażenie. Tradycyjny model przedstawiający uśmiechniętych rodziców z gromadką dzieci to pierwszy obraz, który wyświetla się w głowach większości Polaków. Jednak co dzieje się w sytuacji, gdy rodzice nie mogą lub nie chcą zajmować się dzieckiem? Zgodnie z Konstytucją art. 72 ust 2. „dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych”. Także umowy międzynarodowe, w tym Konwencja o prawach dziecka, zobowiązują Polskę do zapewnienia specjalnej ochrony i pomocy dzieciom czasowo lub stale pozbawionym środowiska rodzinnego lub nie mogącym, ze względu na swe dobro, w nim przebywać.
Czym jest rodzina zastępcza?
Rodzina zastępcza jest formą tymczasowej opieki nad dzieckiem pozbawionego całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej. Oznacza to, że dziecko przebywa w domu zastępczym, aż do uregulowania sytuacji prawnej i życiowej swojej biologicznej rodziny, a rodzice niepozbawieni praw rodzicielskich mogą wystąpić do sądu o opiekę nad dzieckiem.
Głównym zadaniem rodziny zastępczej jest sprawowanie nad nim osobistej opieki, zapewnienie dziecku warunków rozwoju i wychowania odpowiednich do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju oraz współpraca z sądem opiekuńczym oraz organami administracyjnymi.
Najczęściej do rodziny zastępczej trafiają dzieci rodziców pozbawionych i zawieszonych prawach rodzicielskich, zdarza się jednak również, że w rodzinach zastępczych umieszcza się dzieci rodziców ograniczonych w wykonywaniu władzy rodzicielskiej oraz wyrażających dobrowolnie zgodę na przysposobienie (zrzeczenie), czyli dzieci które mogą być adoptowane, jednak ich szanse na znalezienie rodziny adopcyjnej są niewielkie (dzieci starsze, z problemami zdrowotnymi i rozwojowymi, liczne rodzeństwa). Także porzucone przez rodziców dzieci obcej narodowości, nie posiadające obywatelstwa polskiego mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej. Dziecko może pozostawać w rodzinie zastępczej do ukończenia pełnoletniości ( lub dłużej, gdy kontynuuje naukę) lub powrócić pod opiekę rodziców naturalnych gdy konieczność zastępczej opieki nad dzieckiem ustaje.
Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej z reguły odbywa się w trybie sądowym tzn. sąd opiekuńczy wydaje orzeczenie, na podstawie którego umieszcza się dziecko w rodzinie zastępczej. W przypadkach pilnych można natomiast, za zgodą rodziców oraz na podstawie umowy powierzenia zawartej pomiędzy rodziną zastępczą a starostą, umieścić dziecko w rodzinie zastępczej bez orzeczenia sądu opiekuńczego. O fakcie zawarcia umowy powierzenia starosta powinien niezwłocznie powiadomić sąd.
Formy opieki zastępczej
1. Rodziny zastępcze spokrewnione – rodziny tworzone przez wstępnych dziecka, czyli dziadków, pradziadków lub rodzeństwo.
2. Rodziny zastępcze niezawodowe – rodziny prowadzone przez osoby nie będące wstępnymi dziecka; mogą być to osoby całkowicie niespokrewnione z dzieckiem lub te o dalszym stopniu pokrewieństwa, np. wujostwo itp.
3. Rodziny zastępcze zawodowe w tym:
· specjalistyczne – rodziny, w których opiekunowie posiadają dodatkowe szkolenia; tworzy się je dla dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi, wymagające specjalnej opieki lub terapii.
· pełniąca funkcję pogotowia opiekuńczego – prowadzący pogotowie mają obowiązek przyjąć dziecko poniżej 10 roku życia, które w trybie interwencyjnym zostało pozbawione opieki rodziny. Odmowa przyjęcia dziecka jest możliwa, gdy w pogotowiu przebywa już maksymalna ilość podopiecznych, czyli 3 w jednym czasie. Dzieci kierowane są tu na okres 4-8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego w sprawie powrotu dziecka do rodziny, adopcji lub przejścia pod opiekę innej rodziny zastępczej.
4. Rodzinne domy dziecka – zajmują się maksymalnie 8 dzieci jednocześnie. Podopieczni mogą przebywać tutaj do 18 roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki oraz za zgodą opiekunów – do 25 roku życia.
W szczególnych przypadkach, zarówno w rodzinach zastępczych zawodowych jak i rodzinnych domach dziecka, liczba dzieci może przewyższać tę podaną powyżej, jeśli opiekunowie wyrażą na to zgodę; dotyczy to zwłaszcza rodzeństwa.
Według danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej liczba dzieci przebywających w rodzinach zastępczych i placówkach opiekuńczo wychowawczych w Polsce w 2016r. spadła z 76,5 tys. do 74,7 tys. Piecza rodzinna nadal jest najbardziej rozpowszechnioną formą sprawowania opieki, jednak niepokojącym jest fakt, iż liczba rodzin zastępczych na przestrzeni ostatnich lat spada.
Kto może zostać rodziną zastępczą?
Rodziną zastępczą (dla niespokrewnionego dziecka) może zostać małżeństwo lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, pod warunkiem spełnienia szeregu wymogów. Niektóre z nich to:
- stałe miejsce zamieszkania na terytorium Polski
- właściwe warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania
- pełne prawa cywilne i obywatelskie (czyli np. osoba ubezwłasnowolniona nie może starać się o status rodzica zastępczego)
- rękojmia należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej (warunek trudny do jednoznacznej oceny, zawiera opinię o poziomie moralnym i psychofizycznym kandydatów na rodziców zastępczych a także ocenę ich odpowiedzialności za dziecko)
- dokument potwierdzający właściwe sprawowanie opieki rodzicielskiej w przeszłości (dla kandydatów posiadających biologiczne lub adoptowane dzieci - ograniczenie lub zawieszenie władzy rodzicielskiej uniemożliwia zostanie rodzicem zastępczym)
- przedstawienie orzeczenia lekarskiego potwierdzającego wystarczająco dobry stan zdrowia kandydata (niektóre choroby wg przepisów wykluczają właściwą opiekę nad dzieckiem)
Nie ulega wątpliwości, iż rodzina - czy to naturalna czy zastępcza - odgrywa ogromne znaczenie w procesie wychowania, socjalizacji, kształtowania zasad oraz reguł, którymi dziecko będzie kierowało się w dalszym życiu.
Rodzina zastępcza jest trudną formą opieki głównie z powodu jej ograniczeń - czasowego przebywania dziecka pod opieką rodzica zastępczego czy nierzadko środowiska patogennego, z którego dziecko pochodzi. Dlatego trzeba zaznaczyć, iż każda rodzina zastępcza, która otoczy dziecko miłością, troską oraz zapewni mu bezpieczeństwo jest wartościową formą opieki.
Lecz jeśli chcemy, te wszystkie dziury. Miłością da się. Załatać